آشنایی با اصول و آداب مصرف رسانه
(✍️ محمد جواد نوری، کارشناس ارشد مدیریت فناوری اطلاعات و مدرس سواد رسانه )
رسانهها امروز نقش کلیدی در زندگی روزمره انسانها ایفا میکنند و ضرورت بهرهمندی از مهارتها و آگاهیهای لازم برای استفاده هوشمندانه و هدفمند از آنها بیش از پیش احساس میشود. در این مطلب، به اصول و آداب مصرف رسانه خواهم پرداخت و پیش از آن، به فرصتها و آسیبهای ناشی از رسانهها و فضای مجازی اشاره ای میکنم.
رسانه ابزاری است که پیامها را در قالبهای مختلفی همچون متن، صوت، تصویر یا ویدئو به مخاطب منتقل میکند. سواد رسانهای، مجموعهای از مهارتها و آگاهیهاست که به افراد کمک میکند از ظرفیت رسانهها بهصورت هوشمندانه و فعال بهره بگیرند و در عین حال از آسیبهای آن مصون بمانند.
فرصتهای رسانه و فضای مجازی
رسانهها و فضای مجازی فرصتهای بینظیری را برای انسانها فراهم کردهاند. در ادامه به برخی از مهمترین این فرصتها اشاره میشود:
- دسترسی سریع و آسان به اطلاعات و اخبار
امروزه، اینترنت و رسانهها به منابع بیپایانی از اطلاعات و اخبار دسترسی آسان فراهم کردهاند. از مقالات علمی گرفته تا کتابها، ویدئوهای آموزشی و اخبار روز، همگی بهراحتی و در هر زمان در دسترس هستند.
- تسهیل و تسریع در امر آموزش
فناوریهای نوین آموزشی مانند کلاسهای مجازی، کتابخانههای دیجیتال، و ابزارهای واقعیت مجازی (VR) و واقعیت افزوده (AR)، آموزش را به فرآیندی آسانتر و جذابتر تبدیل کردهاند. عدم وابستگی به زمان و مکان، کاهش هزینهها، و افزایش سرعت یادگیری از مزایای برجسته این روشهاست.
- ایجاد ارتباط بدون محدودیت جغرافیایی
رسانهها و ابزارهای ارتباطی، امکان برقراری ارتباط با دوستان، خانواده و همکاران را بدون محدودیت جغرافیایی فراهم کردهاند. از ایمیل و شبکههای اجتماعی گرفته تا کنفرانسهای ویدئویی، همگی نقش مهمی در تسهیل ارتباطات دارند.
- صرفهجویی در وقت و هزینه
فضای مجازی، با ارائه خدماتی نظیر خرید آنلاین، پرداخت قبوض و انجام امور اداری، به صرفهجویی در زمان و هزینه کمک شایانی کرده است.
- کسب درآمد از طریق فضای مجازی
یکی از فرصتهای جدید رسانهها و اینترنت، ایجاد امکان کسب درآمد است. کسبوکارهای آنلاین، تولید محتوا، تدریس مجازی و پروژههای فریلنسری، نمونههایی از این فرصتها هستند که برای بسیاری از افراد زمینه شغلی و درآمدی فراهم کردهاند.
آسیبهای رسانه و فضای مجازی
رسانه و فضای مجازی، در کنار فرصتهای بینظیری که برای دسترسی به اطلاعات، تسهیل ارتباطات و پیشرفت آموزشی فراهم کردهاند، متأسفانه دارای آسیبهای متعددی نیز هستند که نباید از آنها غافل شد. این آسیبها در چند حوزه جسمانی، روحی-روانی، دانشی، معنوی و امنیتی قابل بررسی هستند.
- آسیبهای جسمی
یکی از پیامدهای استفاده بیش از حد از رسانه و فضای مجازی، کاهش تحرک بدنی است که منجر به مشکلات متعددی مانند چاقی، اختلالات گوارشی، افزایش قند خون، مشکلات تنفسی و اختلال در ستون فقرات میشود. همچنین، استفاده مداوم از گوشیهای هوشمند و نمایشگرها، عوارضی چون خستگی چشم، کاهش شنوایی، سردرد و حتی تیکهای عصبی را به همراه دارد. این مشکلات جسمانی، بهویژه در کودکان و نوجوانان، میتواند آثار بلندمدتی بر سلامت آنها داشته باشد.
- آسیبهای روحی و روانی
حضور بیرویه در فضای مجازی میتواند بحرانهای هویتی، گسستهای فکری و عاطفی و حتی شکاف نسلی میان والدین و فرزندان را به دنبال داشته باشد. بسیاری از جوانان به دلیل انزوای اجتماعی و ارتباطات غیرحضوری، از تعاملات واقعی دور میشوند. همچنین، محتوای نامناسب موجود در فضای مجازی میتواند منجر به بلوغ زودرس و حتی گرایش به خشونت یا روابط نامشروع شود. این آسیبها، بنیان خانواده و روابط عاطفی را به شدت تحت تأثیر قرار میدهند.
- آسیبهای دانشی و علمی
یکی از پیامدهای منفی فضای مجازی، ایجاد نیازهای کاذب در کودکان و نوجوانان است؛ بهطوری که به جای پرداختن به دانش ضروری، وقت خود را صرف پیگیری اخبار بیاهمیت درباره افراد مشهور یا مسائل سطحی میکنند. این امر، تمرکز افراد را کاهش داده و خلاقیت و توانایی تحلیل عمیق آنها را تضعیف میکند. علاوه بر این، گسترش اطلاعات نادرست و شایعات در فضای مجازی، باعث سردرگمی مخاطبان و افت کیفیت فعالیتهای علمی شده است.
- آسیبهای معنوی
فضای مجازی میتواند باورهای دینی و ارتباطات معنوی افراد را تحت تأثیر قرار دهد. محتوای غیرمعتبر و شبهات اعتقادی که در این فضا منتشر میشود، گاه موجب تردید در باورهای دینی میگردد. کاهش حضور در محافل مذهبی، بیمیلی به انجام عبادات و ضعف ارتباطات معنوی، از دیگر پیامدهای منفی این حوزه است.
- آسیبهای امنیتی
در حوزه امنیت، خطراتی چون سرقت اطلاعات شخصی، سوءاستفاده از دادههای خانوادگی و عضویت در گروههای مجرمانه از جمله تهدیدات جدی فضای مجازی هستند. این آسیبها، گاه پیامدهای جبرانناپذیری برای افراد و خانوادهها به همراه دارند.
- اتلاف وقت مهمترین آسیب فضای مجازی
شاید بتوان مهمترین آسیب فضای مجازی را اتلاف وقت دانست. حتی در صورتی که از این فضا برای مقاصد مفید استفاده کنیم، باز هم اگر اولویتبندی مشخصی نداشته باشیم، زمان ارزشمند خود را از دست خواهیم داد. بررسی مکرر اعلانها و چرخیدن بیهدف در شبکههای اجتماعی، ساعاتی از روز را به هدر میدهد، بدون آنکه نتیجهای ملموس حاصل شود.
نگاهی فراتر به فضای مجازی
معمولاً اینگونه میگوییم که فضای مجازی هم مزایایی دارد و هم معایبی، و وظیفه ما بهرهبرداری از مزایا و پرهیز از معایب آن است. این نگاه درستی است، اما برای فهم عمیقتر و عملکرد مؤثرتر، لازم است نگاهی فراتر داشته باشیم.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در سال ۱۳۹۱، در دیدار با علما و روحانیون خراسان شمالی، درباره فضای مجازی و اینترنت بیانی کلیدی داشتند. ایشان فرمودند:
«ابزارهای تسهیلکنندهای مانند رایانهها، ارتباطات اینترنتی و فضای مجازی فرصتهای فوقالعادهای هستند. شما میتوانید یک کلمه درست را به هزاران مستمع ناشناس برسانید. این فرصت نباید ضایع شود. اگر ضایع شود، خدای متعال در قیامت از من و شما سوال خواهد کرد.»
این بیان، نشاندهنده آن است که استفاده صحیح از فضای مجازی برای انتقال پیامهای درست، تکلیفی است که نباید از آن غافل شد. ایشان تأکید کردند که اگر از این فرصت بهره نبریم، در روز قیامت پاسخگو خواهیم بود. بر اساس این نگاه، استفاده از فضای مجازی صرفاً یک انتخاب اختیاری یا بهرهبرداری از فرصتها نیست؛ بلکه تکلیفی است برای کسانی که امکان و توانایی بهرهبرداری صحیح از آن را دارند. این نگاه، فراتر از بهرهمندی از مزایا و پرهیز از آسیبهاست. ما باید با این دیدگاه که مسئولیت انتقال پیامهای درست و مفید را بر عهده داریم، به فضای مجازی وارد شویم.
چگونه از فرصتها بهره ببریم و از آسیبها دوری کنیم؟
سوالی که مطرح میشود این است که چگونه میتوان از فرصتهای فضای مجازی استفاده کرد و همزمان از آسیبهای آن در امان بود؟ پاسخ در آشنایی با اصول و آداب مصرف رسانه نهفته است. این اصول و آداب، مانند یک راهنمای عملی، به ما کمک میکنند تا اولا بهرهبرداری هدفمند از رسانه داشته باشیم و وقت خود را صرف محتوای مفید کنیم،ثانیا از تأثیرات منفی و آسیبهای جسمی، روانی و اجتماعی رسانه دوری کنیم و ثالثا با سواد رسانهای،توانایی تشخیص اطلاعات درست از نادرست را در خود تقویت کنیم.
اصول و آداب مصرف رسانه و فضای مجازی چیست؟
اصول و آداب مصرف رسانه به زبان خیلی ساده یعنی استفاده ما از فضای مجازی و رسانه اولا باید محدود باشد و ثانیا باید مشروط باشد.
محدود به نیاز، مکان و زمان.
مشروط به رعایت اولویتها، مصلحات و حدود الهی (تقوای مجازی)
در ادامه توضیحات مختصری در ارتباط با هر کدام از موارد فوق داده خواهد شد:
الف) محدودیت مبتنی بر نیاز
یکی از اصول اساسی در مصرف رسانه و فضای مجازی، محدود کردن استفاده به نیازهای واقعی و مؤثر است. این به معنای انتخاب آگاهانه محتوایی است که به رشد فردی و اجتماعی ما کمک کند. محتوای موردنیاز، محتوایی است که ما را به اهداف زندگیمان نزدیکتر کند و در یکی از ابعاد مختلف رشد، بهبود ایجاد کند.
برای درک بهتر این موضوع، میتوان شش ساحت اصلی رشد را در نظر گرفت که بهعنوان معیارهای ارزیابی محتوای مفید در رسانه و فضای مجازی استفاده میشوند. در ادامه، این ساحتها بهاختصار توضیح داده شدهاند:
1- ساحت اعتقادی، عبادی و اخلاقی
در این ساحت، محتوایی ارزشمند است که به تقویت باورهای دینی، رشد معنوی و بهبود رفتارهای اخلاقی ما کمک کند.
- آیا محتوای موردنظر به درک بهتر مفاهیم اعتقادی، مانند توحید یا معاد، کمک میکند؟
- آیا به ما در تقویت عبادات مانند نماز و قرائت قرآن یاری میرساند؟
- آیا این محتوا به اصلاح رفتارها و حذف صفات ناپسند اخلاقی، مانند دروغگویی، غیبت یا ریاکاری، کمک میکند؟
- آیا محتوای ارائهشده ما را با آموزههای اخلاقی بزرگان دین آشنا میسازد و صفاتی چون راستگویی، نظم، عزتنفس، تکریم والدین و احترام به دیگران را در ما تقویت میکند؟
2- ساحت اجتماعی و سیاسی
محتوای رسانهای در این ساحت باید مهارتهای اجتماعی و درک سیاسی ما را ارتقا دهد.
- آیا این محتوا به ما کمک میکند مهارت کار تیمی، مشارکتجویی و رفتار همدلانه را بیاموزیم؟
- آیا در تقویت روابط اجتماعی با همسر، فرزندان، والدین، بستگان و دیگران مؤثر است؟
- آیا محتوای موردنظر دیدگاه ما را نسبت به مسائل سیاسی و اجتماعی روز عمیقتر میکند و توان تحلیل وقایع را به ما میبخشد؟
- آیا این محتوا حس تعلق به وطن و جامعه را تقویت میکند و نگاه ما را از محدودیتهای محلی به افقی وسیعتر گسترش میدهد؟
3- ساحت زیستی و بدنی
این ساحت به سلامت جسم و روان ما میپردازد.
- آیا محتوای موردنظر به اصلاح تغذیه، تشویق به ورزش و حفظ شادابی کمک میکند؟
- آیا به بهبود کیفیت خواب و مدیریت استرس و اضطراب یاری میرساند؟
- آیا این محتوا پیامهای انگیزشی ارائه میدهد و ما را به تلاش بیشتر ترغیب میکند؟
4- ساحت زیباییشناختی و هنری
در این ساحت، محتوای رسانهای باید حس زیباییشناسی و تواناییهای هنری ما را تقویت کند.
- آیا این محتوا به ما کمک میکند یک اثر هنری خلق کنیم یا با ابزارهای هنری مانند طراحی، نقاشی، فتوشاپ و نرمافزارهای تولید محتوا آشنا شویم؟
- آیا به بهبود مهارتهای بصری، خطاطی، فن بیان و ارائه مؤثر مطالب کمک میکند؟
- آیا محتوای موردنظر دیدگاه ما را نسبت به زیباییهای اطراف گسترش میدهد و تحلیل بصری ما را تقویت میکند؟
5- ساحت اقتصادی و حرفهای
محتوای رسانهای باید در ارتقای مهارتهای اقتصادی و حرفهای ما نقش داشته باشد.
- آیا این محتوا ما را با مفاهیمی چون مدیریت مالی، قناعت، پسانداز و قرضالحسنه آشنا میکند؟
- آیا به ما در مدیریت اقتصادی خانواده، پرهیز از اسراف و رعایت حقالناس کمک میکند؟
- آیا محتوای موردنظر به افزایش تواناییهای حرفهای و مهارتهای شغلی ما منجر میشود؟
6- ساحت علمی و فناورانه
این ساحت بر یادگیری، توسعه مهارتهای علمی و آشنایی با فناوری تمرکز دارد.
- آیا محتوای موردنظر به بهبود مهارتهای مطالعه، مدیریت زمان و برنامهریزی کمک میکند؟
- آیا سواد رسانهای ما را ارتقا میدهد و توانایی تفکر انتقادی، تحلیل تکنیکهای اقناعی و شناسایی مغالطات را در ما تقویت میکند؟
- آیا این محتوا ما را با ابزارهای تولید محتوا، هوش مصنوعی و علوم شناختی آشنا میکند؟
مصرف رسانه و فضای مجازی باید بر اساس نیازهای واقعی و مرتبط با رشد در این شش ساحت انجام شود. محتوای انتخابی باید محدود به مواردی باشد که اهداف فردی و اجتماعی ما را تقویت کرده و از هدررفت زمان و انرژی جلوگیری کند. با رعایت این اصول، میتوان از رسانهها بهعنوان ابزاری برای ارتقای کیفیت زندگی استفاده کرد.
چند نمونه از محتواهای رسانه ای مفید مبتنی بر نیازهای واقعی
۱. انیمیشن مهارتهای زندگی
این انیمیشن، با بیش از ۵۰۰ قسمت، یکی از غنیترین تولیدات کشور در حوزه انیمیشن است. موضوعات متنوعی همچون خودآگاهی، آداب معاشرت، سبک زندگی، روابط اجتماعی، نماز، عفاف و حجاب، همدلی، حل مسئله، تفکر خلاق و انتقادی در این مجموعه پوشش داده شده است. حضور شخصیتهای متنوع و جذاب، همراه با محتوای تربیتی، این انیمیشن را به ابزاری مفید برای رشد همهجانبه کودکان تبدیل کرده است.
۲. انیمیشن پهلوانان
این انیمیشن با محوریت مفاهیمی همچون جوانمردی، اخلاق پهلوانی، ظلمستیزی و ترویج باورهای دینی، از دیگر تولیدات موفق داخلی است. داستانهای آن بر اساس شخصیتهایی همچون پوریای ولی طراحی شده و ارزشهای اخلاقی و اجتماعی را به شکلی جذاب به کودکان آموزش میدهد.
۳. انیمیشن شهر موشکی
این انیمیشن، مفاهیم سیاسی و اجتماعی مانند مقاومت در برابر دشمن، تولید داخلی، و مسائل مرتبط با تحریمها و مذاکرات را به زبانی ساده و کودکانه مطرح میکند. در عین حال، موضوعاتی همچون نماز، روزه، و حقالناس نیز بهصورت غیرمستقیم در آن گنجانده شده است.
۴. انیمیشن مثلنامه
این انیمیشن با محوریت ضربالمثلهای فارسی، ضمن آشنایی کودکان با فرهنگ و زبان فارسی، مفاهیمی همچون همدلی، تفکر خلاق و اجتماعی را در قالبی جذاب ارائه میدهد.
نقش همراهی والدین در مصرف رسانه
یکی از روشهای مؤثر در مدیریت مصرف رسانه، همراهی والدین با فرزندان هنگام تماشای برنامههاست. این همراهی، علاوه بر تقویت روابط خانوادگی، به والدین کمک میکند تا نظرات و برداشتهای فرزندانشان را درک کرده و به آنها جهت دهند. بهعنوان مثال، والدین میتوانند هنگام صرف غذا، انیمیشنی مناسب را تماشا کرده و درباره پیامهای آن با فرزندان گفتوگو کنند.
معرفی منابع آنلاین مناسب
علاوه بر انیمیشنها، انتخاب سایتها و کانالهای مفید در فضای مجازی نیز اهمیت زیادی دارد. یکی از نمونههای موفق در این زمینه، سایت جامع امین است که با هدف ارائه محتوای متناسب با نیازهای خانوادهها طراحی شده است. این سایت بخشهای مختلفی از جمله قرآن، سواد رسانه، سبک زندگی، طنز، بازی، و کارآفرینی را شامل میشود و به کاربران کمک میکند تا از مزایای فضای مجازی به شکل هدفمند بهرهمند شوند.
جمعبندی
مصرف رسانهای کودکان و خانوادهها باید بهصورت آگاهانه و بر اساس نیاز واقعی مدیریت شود. انتخاب محتوای مناسب و همراهی والدین، نهتنها از آسیبهای رسانهای میکاهد، بلکه به رشد فکری و تربیتی کودکان نیز کمک میکند. در نهایت، باید توجه داشت که بهترین راهکار برای مدیریت مصرف رسانه، ارائه جایگزینهای مفید و جذاب است.
ب) محدودیت مبتنی بر مکان
هر مکانی مناسب استفاده از رسانهها و فضای مجازی نیست. متأسفانه در بسیاری از موارد شاهدیم که افراد در مکانهای نامناسبی چون مساجد، امامزادهها و سایر اماکن مذهبی مشغول استفاده از گوشیهای همراه هستند، در حالی که این مکانها برای عبادت و خلوت با خدا طراحی شدهاند.
علاوه بر این، در جمعهای خانوادگی و دوستانه، توجه بیش از حد به گوشیهای همراه بهجای تعامل با دیگران، از کیفیت روابط اجتماعی میکاهد. مثال دیگر، هنگام رانندگی است که تمرکز باید بر جاده باشد، نه پیامک زدن یا استفاده از رسانهها. حتی در موقعیتهای روزمره مانند صرف غذا، استفاده از گوشی یا فضای مجازی، بهجای حضور کامل در جمع خانواده، تأثیرات منفی دارد.
در محیطهای کاری نیز استفاده بیرویه از فضای مجازی، بازدهی را کاهش میدهد. همینطور در کلاسهای درس، که بهجای توجه به محتوای آموزشی، برخی دانشآموزان یا دانشجویان به فعالیتهای غیرمرتبط در فضای مجازی مشغول میشوند. بنابراین، لازم است استفاده از رسانهها محدود به مکانهایی باشد که اولویتهای مهم زندگی ما را مختل نکند.
ج) محدودیت مبتنی بر زمان
برای مصرف بهینه رسانه و فضای مجازی، محدودیت زمانی نیز ضروری است. این محدودیت، بیش از آنکه نیازمند تعیین ساعات مشخص باشد، به برنامهریزی مؤثر در زندگی وابسته است.
اهمیت برنامهریزی:
زندگی بدون برنامهریزی، ما را در استفاده از رسانهها بیاختیار میکند. اغلب افراد به دلیل ترشح هورمون لذت در مغز، بهطور ناخودآگاه به سمت گوشیها و رسانهها کشیده میشوند. این رفتار در صورت نداشتن برنامهریزی، تبدیل به عادت میشود و زمان زیادی را هدر میدهد. برای مدیریت این وضعیت، برنامهریزی منظم روزانه ضروری است.
بر اساس آموزههای دینی و تجربیات عملی، میتوان زمان روزانه را به بخشهای زیر تقسیم کرد:
1- امور معنوی:
ساعتی از روز باید به عبادات و فعالیتهای معنوی اختصاص یابد؛ از جمله نماز، قرآنخوانی، دعا و شرکت در مراسم مذهبی. این بخش از زمان، نهتنها ما را به خدا نزدیکتر میکند، بلکه آرامش روحی و رشد معنوی نیز به همراه دارد.
2- کسبوکار و معاش:
اختصاص زمان کافی به فعالیتهای شغلی یا تحصیلی، بخش مهمی از برنامه روزانه است. برای بزرگسالان، این شامل کارهای حرفهای و کسب روزی حلال است، و برای کودکان و نوجوانان، شامل تحصیل و انجام تکالیف مدرسه میشود.
3- تفریح و لذت:
انسان به تفریح و لذتهای سالم نیز نیاز دارد. فعالیتهایی مانند ورزش، خواب کافی، تماشای فیلم یا انیمیشنهای مفید، بازیهای گروهی کودکان و حتی صرف غذا با لذت و توجه، باید بخشی از روز را تشکیل دهند.
4- روابط اجتماعی:
زمانی را باید به تعامل با دیگران اختصاص داد. این شامل ارتباط با خانواده، شرکت در مهمانیها، یا کمک فرزندان به والدین در کارهای خانه میشود. تقویت این روابط، از بروز انزوا و کاهش مهارتهای اجتماعی جلوگیری میکند.
5- مطالعه و یادگیری:
مطالعه کتابهای مفید، شنیدن سخنرانیهای الهامبخش یا تعریف داستان برای کودکان، از دیگر بخشهای ضروری برنامه روزانه است. این فعالیتها باعث تقویت تفکر عمیق و یادگیری مهارتهای جدید میشود.
با این رویکرد، محدودیت زمانی مصرف رسانه بهصورت طبیعی اعمال میشود و نیازی به اجبار و محدودیتهای خشک و بیروح نیست. اگر برنامهریزی روزانه ما دقیق باشد، فضای مجازی دیگر بهعنوان جایگزینی برای زمانهای خالی و بیهدف مطرح نخواهد بود.
چند نکته مهم و ظریف در برنامه ریزی:
- نقش پدر
یکی از نکات مهم در برنامهریزی برای فرزندان، نقش پدر در این فرآیند است. پیشنهاد میشود تا حد امکان، پدر خانواده به برنامهریزی برای فرزندان بپردازد. حضور پدر در این نقش، به دلیل کمتر بودن مدت زمان حضور او در خانه نسبت به مادر، میتواند برای فرزند جذابتر و تأثیرگذارتر باشد. این حضور به فرزند حس ارزشمندی میدهد، زیرا میبیند که پدر زمانی از روز خود را برای همراهی و هدایت او اختصاص داده است.
- نوشتن برنامه بهصورت مکتوب
برنامهریزی باید به صورت مکتوب انجام شود. نوشتن برنامه و داشتن نسخهای چاپی از آن، امکان ارزیابی و پیگیری را آسانتر میکند. همچنین، به فرزندان کمک میکند تا میزان پیشرفت خود را در اجرای برنامهها بهتر بسنجند.
- انعطافپذیری در زمانبندی
زمانهای ذکر شده در برنامه باید بهعنوان پیشنهاد در نظر گرفته شوند، زیرا ممکن است شرایطی پیش بیاید که کار موردنظر در ساعت تعیینشده انجام نشود. مهم این است که وظیفه موردنظر در طول روز تکمیل شود، حتی اگر نیاز به جبران در زمان دیگری باشد.
- توجه به نقشهای مختلف در برنامهریزی
برنامهریزی باید همه نقشهای فرد را پوشش دهد. برای مثال، فردی که پدر، همسر، و همکار است، باید در برنامهریزی خود به این نقشها توجه داشته باشد. غفلت از هر یک از این نقشها میتواند به ایجاد عدم تعادل و آسیب در زندگی منجر شود.
- تعادل در تربیت فرزندان
در تربیت فرزندان نیز باید به تعادل توجه داشت. نباید تمام تمرکز تنها بر یک جنبه، مانند موفقیت تحصیلی، باشد. فرزندان علاوه بر یادگیری، نیاز دارند مهارتهای زندگی، مسئولیتپذیری و تعامل با خانواده را نیز تجربه کنند.
- استفاده از ابزار تشویق و تنبیه
یکی از راههای مؤثر در تربیت و برنامهریزی، استفاده از تشویق و تنبیه است. تشویق، بهویژه در قالب حمایتهای عاطفی و تأیید رفتارهای مثبت، میتواند انگیزه فرزندان را افزایش دهد. در موارد خاص، تنبیه نیز میتواند به شکل محرومیت موقت از فعالیتهای مورد علاقه فرزند اعمال شود. البته تنبیه باید با دقت و در حداقل میزان ممکن انجام شود تا به شخصیت فرزند آسیب نرساند.
- الگوی عملی برای فرزندان
یکی از مهمترین اصول در تربیت فرزندان، الگو بودن والدین است. فرزندان از رفتار والدین بیش از گفتارشان تأثیر میگیرند. والدینی که خود به برنامهریزی و اصول اخلاقی پایبند هستند، میتوانند به شکلی مؤثرتر این اصول را به فرزندان منتقل کنند.
- مدیریت مصرف رسانه توسط والدین
والدین باید در مصرف رسانهای فرزندان نقش فعال داشته باشند. این نقش شامل نظارت بر محتوای مصرفی، تعیین زمانهای مناسب برای استفاده، و همراهی با فرزندان در مشاهده محتوای مفید است. برای مثال، مشاهده یک انیمیشن آموزنده همراه با فرزندان میتواند فرصتی برای تبادل نظر و تقویت ارتباط باشد.
مثالی از یک تجربه موفق در برنامهریزی
برای روشنتر شدن این موضوع، به تجربه ی شخصی خودم در برنامه ریزی برای دخترانم اشاره می کنم. در این برنامهریزی، زمانهایی را برای ارتباط با خدا، انجام تکالیف درسی، انجام فعالیتهای بدنی، تعامل با خانواده، استفاده مفید از رسانه و … اختصاص دادم. این برنامه بهصورت مکتوب تنظیم شد و شامل امتیازدهی به کارهای انجامشده بود. این روش باعث شد فرزندانم انگیزه بیشتری برای انجام وظایف خود پیدا کنند و حس مسئولیتپذیری در آنها تقویت شود. همچنین استفاده آنان از رسانه و فضای مجازی هدفمند و محدود شد.
بخشهای اصلی برنامه
1- ارتباط با خدا
این بخش شامل انجام عبادات روزانه مانند نماز، خواندن قرآن و دعا بود. برای تشویق فرزند به انجام این امور، سیستم امتیازدهی تعریف کردیم. بهعنوان مثال، اگر فرزندم نماز صبح را میخواند، پنج امتیاز دریافت میکرد. در سنین بالاتر، این امتیاز تنها در صورتی به او تعلق میگرفت که نماز خود را در وقت مقرر و بدون قضا شدن بخواند. همچنین برای سایر اعمال عبادی، مانند خواندن دعا یا قرآن، امتیازات مشخصی تعیین میشد. مشارکت دادن فرزند در طراحی این بخش از برنامه، تأثیر بسیار مثبتی در پذیرش و علاقهمندی او داشت.
2- کسب علم
این بخش شامل حضور در مدرسه، انجام تکالیف، و مطالعه کتابهای درسی و غیردرسی بود. برای مثال، شرکت در کلاسهای درس ۲۰ امتیاز داشت. اگر فرزندم کتاب داستان میخواند یا بهطور مستقل به مطالعه میپرداخت، امتیازات جداگانهای به او تعلق میگرفت. حتی اگر فرزند کوچکتر بود و شنیدن داستان از والدین را تجربه میکرد، این نیز بخشی از برنامه محسوب میشد. مطالعه، علاوه بر تقویت دانش، به کاهش آسیبهای ناشی از استفاده بیرویه از فضای مجازی کمک میکند.
3- مسئولیتپذیری و انجام تکالیف فردی و اجتماعی
در این بخش، مواردی نظیر رعایت بهداشت فردی (مسواک زدن، شانه زدن موها، مرتب کردن تخت خواب) و کمک به امور خانه گنجانده شده بود. بهعنوان مثال، مرتب کردن اتاق یا شستن ظرفها امتیاز خاصی داشت. برای پسرها نیز فعالیتهایی مانند خرید نان یا انجام کارهای دیگر در نظر گرفته میشد. این بخش به تربیت مسئولیتپذیری در کودکان کمک شایانی میکند.
4- لذتهای سالم و مفید
هدف از این بخش، تشویق کودکان به استفاده مفید از رسانهها و فضای مجازی بود. بهجای ممنوع کردن کامل استفاده از رسانهها، کودک تشویق میشد تا بازیهای مفید انجام دهد یا انیمیشنهایی تماشا کند که به رشد فکری و اعتقادی او کمک میکرد. همچنین فعالیتهایی نظیر بازی با دوستان، ورزش یا انجام بازیهای جمعی نیز در این بخش قرار میگرفت.
5- محاسبه و ارزیابی عملکرد روزانه
در پایان هر روز، عملکرد فرزند ارزیابی میشد. مواردی که موجب کسر امتیاز میشد، مانند دعوا با خواهر یا برادر یا بیتوجهی به صحبتهای والدین، در این بخش لحاظ میشد. همچنین، برای کارهای ویژه، امتیازات اضافی در نظر گرفته میشد. بهعنوان مثال، اگر فرزند در نماز جماعت شرکت میکرد یا در مراسمی مانند نماز جمعه حضور داشت، امتیازات بیشتری دریافت میکرد.
نکات قابل توجه در این برنامه ریزی
یکی از اصول اساسی در مدیریت مصرف رسانه، محدود کردن زمان استفاده از فضای مجازی است. این محدودیت نه به معنای تعیین زمان دقیق (مانند یک یا دو ساعت در روز)، بلکه در چارچوب برنامهریزی کلی روزانه اعمال میشود. برای مثال، وقتی فرزند برنامهای شامل عبادت، مطالعه، کمک در خانه و فعالیتهای مفید دارد، زمان باقیمانده برای استفاده از فضای مجازی بهطور طبیعی محدود خواهد شد.
تشویق به ارتباطات اجتماعی و صله رحم
یکی دیگر از مواردی که باید در برنامه روزانه کودکان لحاظ شود، تقویت ارتباطات اجتماعی است. برای مثال، دیدار با پدربزرگ و مادربزرگ یا دیگر اقوام، علاوه بر ایجاد صمیمیت خانوادگی، به تربیت فرزند در راستای ارزشهای اجتماعی کمک میکند. این موارد نیز میتوانند بخشی از امتیازدهی روزانه باشند.
نتیجهگیری
این برنامهریزی، علاوه بر نظم بخشیدن به روزمرگی کودکان، به والدین کمک میکند تا با استفاده از ابزارهای تشویقی و تربیتی، فرزندانی مسئولیتپذیر، بااخلاق و آگاه تربیت کنند. محدود کردن مصرف رسانه و فضای مجازی در قالب چنین برنامهای، نه تنها به رشد فکری و اخلاقی فرزندان کمک میکند، بلکه آسیبهای ناشی از استفاده بیرویه از این فضا را به حداقل میرساند.
مشروط کردن استفاده از فضای مجازی
استفاده از فضای مجازی باید به رعایت اولویتبندی وظایف، رعایت انجام برخی مصلحات و رعایت حدود الهی یا همان تقوای مجازی مشروط شود.
1- رعایت اولویت بندی وظایف
در زندگی هر فرد نقشهای متعددی وجود دارد؛ از جمله نقش حرفهای، خانوادگی، و اجتماعی. نباید به یکی از این نقشها بیش از حد بها داده شود و دیگر نقشها نادیده گرفته شوند. مثلاً اگر کسی در محل کار مسئولیتهای مهمی دارد، نباید این موضوع باعث شود که نقش پدری یا همسری خود را کمرنگ کند. در برنامهریزی برای فرزندان نیز اولا باید نقشها و وظایف فرزند مشخص شود و ثانیا باید اولویتها و ترتیب اهمیت وظایف رعایت شوند. به عنوان مثال، انجام تکالیف درسی باید مقدم بر فعالیتهای تفریحی مانند تماشای انیمیشن باشد. این ترتیب میتواند در قالب قوانینی ساده تعریف شوند؛ مثلاً:
«اگر تکالیفت را انجام دادی، میتوانی ۳۰ دقیقه انیمیشن مفید ببینی.»
نکته مهم دیگر در رعایت اولویتها انجام وظایف سخت تر زود تر از انجام وظایف راحت تر است. مگر آن که وظیفه راحت تر فوریت زمانی داشته باشد.
2- رعایت انجام برخی مصلحات
استفاده از فضای مجازی باید مشروط به رعایت برخی مراقبتها و مصلحات باشد، چرا که مصرف بیرویه و غیر اصولی این فضا میتواند آسیبهایی به دنبال داشته باشد. در ادامه، به برخی از این مصلحات و مراقبتها اشاره میشود که میتواند در مدیریت بهتر استفاده از رسانهها و پیشگیری از آسیبها مؤثر باشد.
۱. تقویت روح عبادی
یکی از مصلحات مهم در استفاده از فضای مجازی، تقویت روح عبادت و تقوا است. در آیه ۲۱ سوره بقره، خداوند میفرماید: «ای مردم، پروردگارتان را عبادت کنید، همانکه شما و کسانی را که پیش از شما بودند آفرید تا با تقوا شوید.» عبادت باعث تقویت تقوا میشود و در جای دیگر سوره انفال آیه 29 می فرماید:”اى كسانى كه ايمان آورده ايد، اگر تقواى الهى پيشه كنيد ،خدا براى شما قوۀ تشخيصى قرار مىدهد [كه به آسانى حق را از باطل جدا كنيد]”. تقوا به انسان قدرت تشخیص و بصیرت میدهد. از آنجا که لازمه حضور در فضای مجازی و رسانه داشتن قدرت تشخیص محتوای درست از محتوای نادرست و تحریف شده است لذا باید برای رسیدن به قدرت تشخیص، در برنامهریزی روزانه زمانهایی را برای عبادات مثل نماز و روزه اختصاص داد تا این توانایی در ما و فرزندانمان تقویت شود.
۲. فعالیت بدنی و ورزشی
فضای مجازی میتواند موجب کاهش فعالیت بدنی و تحرک در افراد شود. این کاهش تحرک میتواند به مشکلات جسمانی منجر شود. بنابراین، باید در برنامهریزیهای روزانه، برای خود و بهویژه برای فرزندان، زمانی برای ورزش و فعالیت بدنی در نظر گرفته شود. تشویق به بازیهای گروهی و فعالیتهای ورزشی میتواند از مشکلات جسمانی ناشی از مصرف زیاد رسانهها جلوگیری کند.
۳. تقویت حافظه
یکی از آسیبهای استفاده زیاد از فضای مجازی و رسانه، ضعف حافظه است. برای تقویت حافظه و جلوگیری از این آسیب، پیشنهاد میشود که افراد به حفظ آیات قرآن یا حفظ اشعار و متون ادبی زیبا بپردازند. این فعالیتها میتوانند حافظه را تقویت کرده و از کاهش آن جلوگیری کنند.
۴. تعاملات اجتماعی
استفاده مفرط از فضای مجازی ممکن است به انزوا و کاهش ارتباطات اجتماعی منجر شود. برای مقابله با این معضل، باید به صله رحم و ارتباطات اجتماعی اهمیت داد. فرزندان باید تشویق شوند که علاوه بر استفاده از فضای مجازی، به دیدار اقوام و دوستان پرداخته و از ارتباطات رو در رو بهرهمند شوند.
۵. عمقبخشی به علم و آگاهی
یکی دیگر از معضلات فضای مجازی، سطحی نگری است. افراد ممکن است در دنیای مجازی اطلاعات زیادی کسب کنند، اما عمق آنها کم باشد. برای مقابله با این آسیب، باید به مطالعه و تحقیق بیشتر پرداخت. مطالعه کتابهای عمیق و تحقیق در موضوعات مختلف میتواند باعث افزایش دانش و عمق آگاهی فرد شود.
۶. مراقبتهای بدنی
استفاده زیاد و غیر صحیح از ابزارهای دیجیتال مانند گوشیهای هوشمند و لپتاپ میتواند به مشکلات جسمانی مانند گردن درد و یا چشم درد منجر شود. برای پیشگیری از این مشکلات، باید مراقبتهایی در نظر گرفته شود:
- استفاده از پایههای نگهدارنده برای گوشی یا لپتاپ تا فشار کمتری به گردن وارد شود.
- استفاده از ابزارهای صوتی به جای تایپ دستی.
- رعایت فاصله مناسب با صفحه نمایش (حداقل ۳۰ سانتیمتر).
- پس از هر ۲۰ دقیقه استفاده از دستگاههای دیجیتال، نگاه کردن به یک نقطه دور برای کاهش خستگی چشم.
- تنظیم نور صفحه نمایش متناسب با نور محیط، به ویژه در شب.
- استفاده از نور شب برای گوشی در شب و پرهیز از استفاده طولانی مدت قبل از خواب.
۷. دوری از تشعشعات مضر
استفاده از وایفای و هدفونهای بلوتوثی میتواند اثرات منفی بر سلامت داشته باشد. برای کاهش این اثرات، بهتر است که گوشی را از بدن فاصله دهید و در هنگام خواب، از قرار گرفتن در نزدیکی مودمهای وایفای یا گوشیهای همراه پرهیز کنید. همچنین، استفاده از هدفونهای معمولی به جای هدفونهای بلوتوثی توصیه میشود.
3- رعایت حدود الهی (تقوای مجازی)
یکی از مباحث اساسی در استفاده از فضای مجازی و رسانهها، رعایت تقوا است. بسیاری از آسیبهایی که در حال حاضر در ابعاد مختلف، بهویژه در بعد روحی، روانی و معنوی، در نتیجه استفاده نادرست از فضای مجازی تجربه میکنیم، ناشی از عدم رعایت تقوا در مصرف رسانههاست.
مفهوم تقوا در فضای مجازی
تقوا به معنای خودنگهداری و کنترل نفس است؛ یعنی فرد باید بر نفس خود تسلط داشته باشد و از انجام هرگونه رفتار بر خلاف دستورات الهی خودداری کند. در فضای مجازی، تقوا به معنای آن است که فرد در انتخاب اطلاعات، مطالب و محتوای منتشرشده دقت کند و هر چیزی را نبیند، هر چیزی را نخواند، هر چیزی را منتشر نکند و …
عوامل ساختاری بیتقوایی در فضای مجازی
در فضای مجازی و رسانهها، برخی عوامل ساختاری وجود دارند که میتوانند موجب بیتقوایی شوند. این عوامل شامل موارد زیر هستند:
- گمنامی و عدم شناختهشدن هویت
فضای مجازی این امکان را به افراد میدهد که بدون فاش کردن هویت واقعی خود وارد آن شوند و به فعالیت بپردازند. این امر باعث میشود که فرد احساس کند بدون نگرانی از قضاوت دیگران یا تهدید به آسیب دیدن آبرو، میتواند نظرات خود را بیان کند و حتی در صورت ارتکاب گناه، هیچ ترسی از افشای هویت خود نداشته باشد. این گمنامی و نبود ترس از آسیب به آبرو، یکی از عوامل ساختاری است که به بیتقوایی دامن میزند.
- دیده نشدن و فضای خلوت
در فضای حقیقی، روابط اجتماعی به گونهای است که انسانها برای انجام برخی از اعمال خود باید از نظارت اجتماعی عبور کنند. اما در فضای مجازی، افراد میتوانند در هر زمان و مکانی با یکدیگر ارتباط برقرار کنند، بدون اینکه نگران نظارت اجتماعی باشند. این خلوت مجازی، به ویژه در ارتباطات با نامحرم، به راحتی فراهم میشود و باعث میشود افراد بدون احساس مسئولیت اجتماعی، اقدام به رفتارهایی کنند که ممکن است در دنیای واقعی از آن پرهیز کنند.
- کنترل نشدن و فقدان نظارت
در فضای حقیقی، نظارت اجتماعی از طریق حضور خانواده، دوستان و جامعه، انسانها را به سمت رفتارهای اخلاقی هدایت میکند. اما در فضای مجازی، این نظارت وجود ندارد و افراد میتوانند به راحتی از فشارهای اجتماعی و هنجاری رهایی یابند. این فقدان نظارت و کنترل، افراد را از تذکرات تربیتی و اخلاقی دور میکند و به بیتقوایی کمک میکند.
- حس مجازی بودن
یکی از اثرات منفی استفاده زیاد از فضای مجازی، ایجاد یک هویت مجازی است. افراد در دنیای مجازی ممکن است رفتارهایی انجام دهند که در دنیای واقعی نمیکنند. به عنوان مثال، در بازیهای آنلاین ممکن است شخصی در یک حادثه مجازی به دیگران آسیب بزند، اما چون آن را در فضای مجازی میبیند، احساس مسئولیت و گناه نمیکند. این احساس مجازی بودن باعث میشود که فرد از انجام گناه در فضای مجازی احساس ناراحتی نکند و آن را به پای هویت مجازی خود بنویسد.
- همسطحسازی و یکسانسازی ارزشها
در فضای مجازی، گاهی اوقات مطالب مختلف بهطور تصادفی در کنار یکدیگر قرار میگیرند. به عنوان مثال، مطالب دینی و اخلاقی ممکن است در کنار تبلیغات لوازم آرایشی یا تصاویری با محتوای غیراخلاقی قرار گیرند. این همسطحسازی ارزشها، توجه فرد را از موضوعات اخلاقی و دینی به سمت مسائل غیر اخلاقی معطوف میکند و ممکن است فرد را از مسیر اصلی خود منحرف سازد.
- دسترسپذیری آسان به محتوای غیر اخلاقی
دسترسی آسان به محتوای غیر اخلاقی، بهویژه محتوای جنسی و پورن، یکی از بزرگترین چالشهای فضای مجازی است. متأسفانه بسیاری از کاربران فضای مجازی بهویژه جوانان و نوجوانان، به راحتی به این محتوای مضر دسترسی پیدا میکنند. این دسترسی آسان میتواند به اعتیاد به پورنوگرافی و کاهش حساسیت جنسی در زندگی زناشویی منجر شود. علاوه بر این، مصرف بیش از حد این نوع محتوا، توانایی کنترل و اراده فرد را کاهش میدهد.
- سرعت بالای تحولات فناوری
سرعت تحولات فناوری در فضای مجازی و رسانهها بهگونهای است که افراد به ویژه والدین نمیتوانند بهسرعت خود را با تغییرات جدید وفق دهند. این شکاف تکنولوژیک بین نسلها، باعث میشود که والدین نتوانند به درستی نظارت و هدایت فرزندان خود را انجام دهند و از این طریق، شکاف نسلی به وجود میآید. این عدم توانایی در کنترل و نظارت، یکی دیگر از عواملی است که به بیتقوایی در فضای مجازی کمک میکند.
مصادیق بیتقوایی در فضای مجازی و رسانه
در فضای مجازی، مصادیق متعددی از بیتقوایی وجود دارد که به تضعیف اخلاقیات و ارزشها منجر میشود. برخی از این مصادیق عبارتند از:
- ارتباط با نامحرم
ارتباطات نامشروع با نامحرم در فضای مجازی میتواند آغازگر بسیاری از گناهان دیگر باشد. ارتباط اولیهای که میان دو نفر از جنس مخالف برقرار میشود، ممکن است به گناههای بزرگتری منجر شود. همانطور که در روایتها آمده، گفتگو با نامحرم موجب انحراف دلها و نزول بلا میشود. بنابراین، هرچند ممکن است در برخی موارد نیاز به ارتباط کلامی با نامحرم باشد، این ارتباط باید به حداقل رسیده و از موارد غیرضروری در فضای مجازی پرهیز شود.
- تایید گناه
تایید گناه در فضای مجازی، مانند لایک کردن یک تصویر غیر اخلاقی یا فیلم غیرمجاز، خود نوعی مشارکت در گناه محسوب میشود. امام جواد (علیهالسلام) در حدیثی میفرمایند: “هر کس گناهی را تایید کند، در آن گناه شریک است.” بنابراین، تایید و پخش محتوای غیراخلاقی در فضای مجازی، به نوعی تایید گناه است.
- شایعهپراکنی
انتشار شایعات در فضای مجازی یکی از مصادیق بیتقوایی است. بسیاری از افراد بدون تحقیق، اخبار و شایعات را در فضای مجازی منتشر میکنند که میتواند به ایجاد بحرانهای اجتماعی و آسیب به شخصیتها منجر شود. پیامبر اسلام (صلىاللهعليهوآله) در حدیثی فرمودند: “دروغگو بودن فرد همین بس که هرچه را شنید، بدون تحقیق نقل کند.” بنابراین، باید همواره در انتشار اخبار و مطالب دقت کنیم و از منابع معتبر استفاده کنیم.
- جلوهگری و خودنمایی
یکی از مصادیق بیتقوایی در فضای مجازی، خودنمایی و جلوهگری است. فردی که در دنیای واقعی اهل رعایت حجاب و پوشش است، ممکن است در فضای مجازی تصویر خود را بدون حجاب یا با آرایش منتشر کند. این عمل نه تنها موجب تحریک افراد دیگر میشود، بلکه به نوعی گناه محسوب میشود. خداوند در قرآن میفرماید: “و زنان نباید همچون زنان جاهلیت ظاهر شوند.” (سوره احزاب، آیه 33) بنابراین، باید مراقب بود که در فضای مجازی نیز خود را به گونهای نیاوریم که موجب فریب و فساد دیگران شود.
- غیبت
غیبت یکی از گناهان کبیره است که نه تنها در فضای حقیقی بلکه در فضای مجازی نیز به شدت مورد نکوهش قرار گرفته است. غیبت به معنای بدگویی از کسی است که در حضور او نیست، و اگر این عمل در فضای مجازی صورت گیرد، گناهی بزرگ به شمار میآید. پیامبر اسلام (صلىاللهعليهوآله) فرمودند: “غیبت از بزرگترین گناهان است، و فرقی نمیکند که در فضای حقیقی باشد یا مجازی.”
راهکارهای دستیابی به تقوا در فضای مجازی و رسانه
در فضای مجازی نیز مانند دنیای واقعی، تقوا و مراقبت از خود در برابر گناهان ضروری است. برای دستیابی به تقوا در فضای مجازی، باید اقدامات عملی و مؤثری اتخاذ کنیم. در اینجا برخی از این راهکارها آورده شده است که بر اساس مطالعات و تجربیات به آنها دست یافتهایم.
- مهندسی محیط
کنترل نگاه و جلوگیری از مواجهه با تصاویر غیر اخلاقی و مستهجن در فضای مجازی، یکی از اصول مهم است. مهندسی محیط به معنای تنظیم فضای آنلاین بهگونهای است که احتمال مواجهه با محتوای نامناسب کاهش یابد. برای این کار، میتوان از نرمافزارها، سایتها و شبکههای اجتماعی که محتوای نامناسب بهصورت پیشفرض ارائه میدهند، اجتناب کرد. به جای استفاده از این ابزارها، بهتر است به پیامرسانها و شبکههای اجتماعی بومی روی آورده شود که احتمال مواجهه با محتوای نامناسب در آنها کمتر است.
همچنین، تنظیمات جستجوی ایمن در موتورهای جستجو میتواند به کاهش نمایش محتوای غیراخلاقی کمک کند. این کار مشابه انتخاب مسیر مناسب برای عبور از خیابانی است که کمتر با خطرات مواجه میشویم.
- مخدوش کردن لذتهای کاذب
برای مقابله با لذتهای کاذبی که گناه را جذاب میکنند، باید از آسیبهای آنها آگاه شویم. اگر انسان مضرات دیدن تصاویر غیر اخلاقی را درک کند، لذت قبلی که از آنها میبرد، بهطور طبیعی کاهش مییابد. این تغییر در نگاه و آگاهی به مضرات گناه، فرد را از انجام آن باز میدارد.
- جایگزین کردن لذتهای حلال
مغز انسان نیازمند لذت است، اما این لذتها باید از راههای حلال و سالم تأمین شوند. به جای لذتهای غیر اخلاقی، باید به سراغ لذتهایی رفت که موجب رشد روحی و اجتماعی میشوند. این لذتها میتوانند شامل احساس محبوبیت در میان دیگران، کمک به نیازمندان و احساس رضایت از دستاوردهای معنوی باشند.
- تقویت ایمان و باورهای دینی
تقویت ایمان و باورهای دینی به انسان کمک میکند تا در برابر گناهان ایستادگی کند. اعتقاد به اینکه خداوند با پرهیزگاران است و از آنها حمایت میکند، موجب میشود که فرد در مواقع سختی بتواند تقوا را رعایت کند. همچنین، ایمان به اینکه تقوا موجب وسعت روزی و راحتی در زندگی میشود، به فرد انگیزه میدهد تا در برابر گناهان مقاومت کند.
- عبادت و حضور در محافل مذهبی
عبادتهای دینی مانند نماز و روزه، انسان را به سمت تقوا سوق میدهند. حضور در محافل مذهبی مانند هیئتها و مجالس قرآن نیز به فرد کمک میکند تا در فضای معنوی قرار گیرد و از گناه دوری کند. این محیطها فرصتی برای یادآوری خداوند و تقویت روحیه دینی فراهم میکنند.
در نهایت، فضای مجازی نباید موجب غفلت از خداوند شود. باید تلاش کنیم تا در این فضا، از هر چیزی که موجب دوری از خدا میشود، اجتناب کنیم و به جای آن، از محتوای مفید و معنوی بهرهبرداری کنیم. در این مسیر، با رعایت تقوا و استفاده از راهکارهای ذکر شده، میتوانیم از آسیبهای فضای مجازی به دور باشیم و خود و خانوادهمان را از خطرات آن حفظ کنیم.
دیدگاهتان را بنویسید